خانواده پژوهی و نقش آن در مهارت ها وسبک زندگی

یکی ازکانون های مهم اجتماع خانواده است .که درمرحله بعدی کانون اجتماع را می سازد.فرزند درنهاد خانواده شکل می گیرد وشکل گیری جامعه ،کشور وشهر از خانواده شروع می شود.

فرهنگ برخورد و اخلاق از خانواده به اجتماع سرایت می کند و بنا به اذعان گاردنر« نویسنده کتاب جنگ علیه خانواده»هیچ کانونی جای کانون خانواده را نمی گیرد.اگر کانون خانون بصورت مدیریت شده و سرشار از عواطف و ارتباط گرم بود از این کانون فرزندانی تحویل جامعه می شوند که بانشاط و سرحال ودارای روحیه احترام به دیگران هستند.واینکه در این مبحث با رویکرد خانواده پژوهی واردشده ایم دلیل آن است که ،هجمه همه جانبه در اقصی نقاط این کره خاکی به کانون خانواده به چشم می خورد.

کانون خانواده با حضور گرم پدرو مادر شکل می گیرد که در قرآن کریم وآیات متعددبه عنوان لباس همدیگر یاد می شوند ،همچنانکه لباس برای فصول مختلف سال تهیه می شود و به اقتضای فصول گرم و سرد وبارانی و برفی پوشیده می شود ،زن ومرد هم در شرایط مختلف زندگی می توانند با تغییر رفتار مناسب به یاری همدیگر بشتابند.زندگی انسان همواره با فراز و نشیب های گوناگونی همراه است.که اگر زن و شوهر یارو همراه همدیگر نباشد ،منجربه ازهم پاشیدگی زندگی خواهد شد.و اگر زندگی ها و کانون های خانواده بدلیل مشکلات از هم پاشیده  شوند ،اعتماد اجتماعی ازبین رفته و ناهنجاریهای جدیدی دامن اجتماع را خواهد گرفت.زیرا که با نگرش سیستمی این امربهتر درک می شود.هرحلقه ای در سیستم منجر به ایجاد حلقه ای جدید خواهد شدو بسته به ایجاد حلقه های اولیه تاثیر گذاری حلقه های بعدی مورد سنجش قرار می گیرد.به عبارت ساده تر در امر خانواده پژوهی گوشه های تاریک مورد شناسای قرار گرفته و با جواب به ابهام های خانواده گام موثر در مدیریت اجتماع برداشته می شود.

خشونت خانگی عبارت است از بدرفتاری جسمی، جنسی و روانی، از قبیل منزوی کردن اجباری، محروم ساختن از حمایت و تهدید به آسیب رسانی. این تعریف در بردارنده مفاهیم قصد عمدی و انجام عملی آگاهانه، استفاده از زور و غلبه، حالت تندی و شدت، تعرض، تعدی و حمله به دیگران، آزار و آسیب رساندن به دیگران است.

خشونت خانگی چیست و چگونه با آن مقابله کنیم؟
در شهریور ۱۷, ۱۴۰۱ به روز رسانی: شهریور ۱۷, ۱۴۰۱ ۱,۶۰۷

خشونت خانگی یک واقعیت آزار دهنده و غیرقابل انکار است. در جهانی که محیط خانه می‌بایست پناهگاهی برای ساکنانش باشد، برای بسیاری از مردم به جهنم تبدیل می‌شود. این مشکل می‌تواند برای هر کدام از اعضای خانواده اتفاق بیفتد، اما بیشتر زنان و کودکان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

با توجه به آمارهای سازمان بهداشت جهانی (WHO) تقریبا یک سوم زنان ۱۵ تا ۴۹ ساله، خشونت از سوی شریک زندگی را گزارش می‌دهند.

در ایران هم در سال ۱۴۰۰، تقریبا ۷۵ هزار زن و کودک ایرانی به دلیل آسیب‎‌های جسمی ناشی از خشونت خانگی به پزشکی قانونی مراجعه کرده‌اند؛ البته به نظر می‌رسد که آمار واقعی، بسیار بیشتر باشد.

افزایش آگاهی در مورد انواع خشونت خانگی و علائم و نشانه‌های آن می‌تواند تا حدی جلوی وقوع آن را بگیرد. در این مقاله از ایده آل مگ به تعریف خشونت خانگی، انواع آن و راه‌های مقابله با آن می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

خشونت خانگی چیست ؟
خشونت خانگی همان‌طور که از نام آن مشخص است، خشونتی است که در محیط خصوصی خانواده و میان افرادی رخ می‌دهد که ارتباط عاطفی، خونی یا قانونی با هم داشته و در کنار هم در یک خانه زندگی می‌کنند.

با توجه به این تعریف، هر نوع بدرفتاری یا آزار که سلامت جسمی و روانی ساکنان خانه را در معرض خطر قرار دهد، خشونت در نظر گرفته می‌شود.

سلامت خانواده به آرامش و ارتباط مناسب بین اعضای آن بستگی دارد. وقتی در یک خانواده خشونت وجود دارد، نه تنها قربانی اصلی دچار عوارض جسمی و روانی متعدد می‌شود، بلکه سایر اعضای خانواده هم به نوعی تحت تاثیر قرار می‌گیرند.

معمولا هدف از خشونت کسب قدرت و کنترل نمودن یکی از اعضای خانواده است. این رفتار غالبا در مردان دیده می‌شود که در بیشتر موارد ریشه در عوامل فرهنگی و سبک تربیتی آن‌ها دارد.
خشونت می‌تواند شکل‌های مختلفی داشته باشد، اما نشانه‌هایی وجود دارد که می‌توانید به کمک آن‌ها تشخیص دهید که آیا تحت خشونت خانگی قرار دارید یا خیر.

ضرب و شتم، رفتارهای کنترلی، مسخره کردن، تهمت زدن، بررسی یا تخریب وسایل شخصی، محدود کردن رفت و آمد با خانواده یا دوستان، فریاد زدن بی‌وقفه و اجبار به برقراری رابطه جنسی، از مهم‌ترین نشانه‌های خشونت در محیط خانه محسوب می‌شوند.

همچنین قربانیان خشونت را می‌توان با بعضی علائم و نشانه‌ها شناسایی کرد. مجروح بودن، تغییر شخصیت و کاهش اعتماد به نفس، نگرانی‌های بی‌مورد در مورد راضی نگه داشتن یکی از اعضای خانواده، شرکت نکردن در دورهمی‌های اجتماعی و… همگی از علائمی هستند که نشان می‌دهند احتمالا فامیل، دوست، همسایه یا همکار شما مورد آزار و اذیت قرار گرفته است.

انواع خشونت خانگی
خشونت در خانه انواع و اقسام زیادی دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

خشونت جسمی
ضرب و شتم، مشت زدن، لگد زدن، هل دادن، خفه کردن، زخمی کردن، سوزاندن، کشیدن مو و حتی تهدید به حمله فیزیکی خطرناک‌ترین خشونتی است که ممکن است اعضای خانواده تجربه کنند.

زندانی کردن، جلوگیری از دسترسی به نیازهای اولیه مثل تغذیه و بهداشت و آسیب زدن به وسایل خانه یا حیوانات خانگی هم در دسته خشونت‌های فیزیکی یا جسمی قرار می‌گیرند.

خشونت روانی
خشونت روانی، شایع‌ترین خشونتی است که در بین اعضای خانواده مشاهده می‌شود. از مصادیق این خشونت می‌توان به توهین، تحقیر، فحاشی، شک و تخریب شخصیت اشاره کرد.

این نوع خشونت فشار زیادی به قربانی وارد می‌کند و حتی ممکن است او را به سمت مصرف مواد مخدر یا خودکشی سوق دهد.
خشونت عاطفی
در این نوع خشونت، فرد آزارگر با انجام ندادن یک کار مشخص به عضو دیگر خانواده آسیب می‌زند. به عنوان مثال، با بی‌اعتنایی، عدم برقراری رابطه جنسی و بی‌توجهی به نیازهای عاطفی طرف مقابل سعی می‌کند او را تحت فشار قرار دهد.

خشونت اقتصادی
از مصادیق خشونت اقتصادی می‌توان به کنترل درآمدهای قربانی، محدود کردن دسترسی به پول و جلوگیری از اشتغال زنان اشاره کرد.

فروختن لوازم منزل برای تهیه موارد غیرضروری مثل نوشیدنی‌های الکلی و مواد مخدر هم خشونت اقتصادی در نظر گرفته می‌شود.

خشونت اجتماعی
این نوع خشونت غالبا خود را به شکل محدودیت خروج از منزل، محدودیت ارتباط با اعضای خانواده و دوستان و کنترل رفت و آمدها نشان می‌دهد.

کنترل افکار و احساسات و زیر سوال بردن علایق و اعتقادات فرد را هم می‌توان جزء خشونت‌های اجتماعی دسته‌بندی کرد.
خشونت خانگی علیه زنان
خشونت در محیط خانه ممکن است برای هر کسی اتفاق بیفتد، اما اغلب زنان درگیر آن می‌شوند. احتمال دارد تشخیص خشونت خانگی آسان نباشد. در حالی که بعضی از روابط از ابتدا با توهین و آزار و اذیت همراه است، این مشکل اغلب به صورت نامحسوس شروع شده و با گذشت زمان بدتر می‌شود.

گاهی اوقات خشونت خانگی در دوران بارداری شروع می‌شود یا افزایش می یابد. خشونت سلامت مادر و جنین را به خطر می‌اندازد. این خطر پس از تولد نوزاد هم ادامه دارد.

حتی اگر کودک مورد آزار قرار نگیرد، مشاهده خشونت برای او مضر است. کودکانی که در چنین خانواده‌های پرتنشی بزرگ می‌شوند، بیشتر از سایر کودکان در معرض سوء استفاده و مشکلات رفتاری قرار دارند.

دلایل همسرآزاری
موارد زیر از مهم‌ترین دلایل رفتار خشونت‌آمیز با زنان محسوب می‌شوند:

سابقه خشونت در خانواده
تحقیقات بیانگر آن است که بسیاری از افراد پرخاشگر در دوران کودکی از سوی والدین خود مورد آزار و اذیت قرار گرفته‌اند و این عمل به عنوان یک رفتار مناسب در ذهن آن‌ها حک شده است. به عبارت دیگر، خشونت یک رفتار اکتسابی است که شخص آن را یاد گرفته و به نسل بعد منتقل می‌کند.

دخالت اطرافیان
دخالت خانواده‌ها در حریم خصوصی زوجین عامل دیگری است که رابطه آن‌ها را تحت تاثیر قرار داده و متزلزل می‌کند. اگرچه در بیشتر موارد دخالت دیگران با انگیزه راهنمایی انجام می‌شود، اما ممکن است با تحریک زوج او را به سمت درگیری با همسرش سوق ‌دهد.

تبعیض جنسی
در سیستم‌های مردسالار احتمال خشونت علیه زنان بیشتر است. در چنین جوامعی کودکان هم از زندگی والدین خود الگو می‌گیرند و با همین باور زندگی زناشویی خود را شروع می‌کنند.

در جوامع سنتی و کشورهای در حال توسعه ممکن است خشونت‌ورزی با زنان با بیان اینکه زن با رفتار خود حیثیت همسرش را خدشه‌دار کرده است، توجیه شود.

عوامل اقتصادی
زنانی که در فقر به‌سر می‌برند، بیش از سایر زنان خشونت خانگی را تجربه می‌کنند. به نظر می‌رسد که احساس بی‌کفایتی و ناامیدی ناشی از فقر باعث اختلافات زناشویی می‌شود که این امر در نهایت می‌تواند به خشونت ختم شود.

استفاده از مواد مخدر و نوشیدنی‌های الکلی
گاهی اوقات، شوهر به دلیل ارتباط با افراد نابهنجار به مصرف الکل و مواد مخدر روی می‌آورد که همین موضوع زمینه‌ساز نزاع و درگیری در محیط خانه می‌شود.

تحقیقات در کشورهای مختلف نشان می‌دهد که مصرف الکل با بدرفتاری با همسر مرتبط است و زنانی که با مصرف‌کنندگان الکل زندگی می‌کنند، بیش از دیگران در معرض خشونت قرار دارند.

خصوصیات شخصیتی
مطالعات نشان می‌دهد که بعضی از خصوصیات شخصیتی در مردان آزارگر بیشتر دیده می‌شود، از جمله: عزت نفس پایین، احساس ناامنی، افسردگی، وابستگی هیجانی و اختلال شخصیت.

تاثیر رسانه‌های گروهی
نمایش تصاویر خشونت‌آمیز در رسانه‌ها باعث ترویج خشونت علیه زنان می‌شود که این امر می‌تواند هم سلامت زنان و هم سلامت سایر اعضای خانواده را تحت تاثیر قرار دهد.

ضعف قانون
وجود خلاهای قانونی در مورد برخورد با همسرآزاری و نحوه حمایت از زنان خشونت دیده احتمال بروز این مشکل را در محیط خانواده افزایش می‌دهد.

وقتی تعریف واضح و روشنی در مورد خشونت علیه زنان وجود نداشته باشد، نمی‌توان برای پیشگیری و برخورد با آن کار موثری انجام داد.

علائم و نشانه‌ها
اگر از شریک زندگی خود می‌ترسید، این یک علامت هشداردهنده است. ممکن است از بیان افکار خود، صحبت در مورد بعضی موضوعات یا نه گفتن به رابطه جنسی بترسید. صرف‌نظر از دلیل این موضوع، باید گفت که ترس در یک رابطه سالم جایی ندارد.

رفتارهای زیر از سوی همسرتان نشان می‌دهد که شما تحت خشونت قرار دارید:

شما را با القاب ناشایست صدا می‌زند یا به شما توهین می‌کند.
دائما از شما انتقاد می‌کند.
شما را از رفتن به محل کار و دانشگاه یا دیدن دوستان و اعضای خانواده منع می‌کند.
شما را در مقابل دیگران شرمنده می‌کند.
سعی می‌کند نحوه خرج کردن پول، جایی که می‌روید، داروهایی که مصرف می‌کنید یا لباس‌هایی که می پوشید را کنترل کند.
از شما می‌خواهد که بابت هر ریالی که خرج می‌کنید، به او توضیح دهید.
به شما اجازه نمی‌دهد برای رفع نیازهای اولیه مثل خوراک و پوشاک پولی داشته باشید.
شما را در جایی که نمی‌شناسید، رها می‌کند.
درب خانه را به روی شما قفل می‌کند.
شما را از غذا خوردن، خوابیدن یا دریافت مراقبت‌های پزشکی منع می‌کند.
به شما حسادت می‌کند، نسبت به شما حس مالکیت دارد یا مدام شما را به خیانت متهم می‌کند.
شما یا یکی از نزدیکان‌تان را تهدید به مرگ می‌کند.
به شما، فرزندان یا حیوانات خانگی‌تان آسیب می‌زند. برای مثال، به شما لگد یا سیلی می‌زند یا شما را هل می‌دهد.
شما را وادار می‌کند که برخلاف میل خود رابطه جنسی داشته باشید یا درگیر اعمال جنسی شوید.
شما را به خاطر رفتار خشونت‌آمیز خود سرزنش می‌کند یا به شما می‌گوید که شایسته این رفتار هستید.
وقتی مورد آزار و اذیت همسرتان قرار می‌گیرید، ممکن است الگوی زیر را در رفتارهای او مشاهده کنید:

شما را تهدید می‌کند.
به شما آسیب می‌زند.
از شما عذرخواهی می‌کند و قول می‌دهد که رفتار خود را تغییر دهد یا برایتان هدیه می‌خرد.
این چرخه را مجددا تکرار می‌کند.
هر چقدر برای مدت زمان طولانی‌تری در چنین رابطه‌ای باقی بمانید، عوارض جسمی و عاطفی آن بیشتر می‌شود. ممکن است افسرده و مضطرب شوید یا احساس درماندگی کنید.

حتی ممکن است خودتان را در بروز این خشونت مقصر بدانید. این موضوع که در بین بازماندگان خشونت خانگی رایج است، کمک گرفتن را برای آن‌ها دشوارتر می‌کند.
دلایلی که باعث می‌شوند خودتان را مقصر بدانید عبارتند از:

همسرتان شما را به خاطر خشونتی که در رابطه‌تان وجود دارد، سرزنش می‌کند و مسئولیت اعمال خود را بر عهده نمی‌گیرد.
همسرتان فقط با شما رفتار توهین‌‌آمیز دارد و برای سایرین جذاب و باثبات به نظر می‌رسد.
پزشکان یا درمانگرانی که به تنهایی یا با همسرتان به آن‌ها مراجعه کرده‌اید، مشکل را تشخیص نداده‌اند. اگر به آن‌ها در مورد خشونتی که تجربه می‌کنید چیزی نگویید، ممکن است فقط به الگوهای ناسالم در افکار یا رفتار شما توجه کنند که این موضوع می‌تواند به تشخیص اشتباه منجر شود. برای مثال، بازماندگان خشونت علائمی شبیه سندرم روده تحریک‌پذیر یا فیبرومیالژیا را نشان می‌دهند. همچنین ممکن است به بیماری‌های مرتبط با سلامت روان مانند افسردگی، اضطراب و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) مبتلا شوند.
شما به صورت کلامی یا فیزیکی نسبت به همسر آزارگر خود واکنش نشان داده‌اید. به عنوان مثال، سر او فریاد زده‌اید یا او را هل داده‌اید. به احتمال زیاد این کار را در دفاع از خود یا در اثر ناراحتی عاطفی شدید انجام داده‌اید، اما فرد آزارگر از آن برای تحت فشار قرار دادن شما استفاده کرده و عنوان می‌کند که شما هم پرخاشگر هستید.
بررسی راه‌های مختلف مدیریت خشمبخوانید
روش‌های مقابله با خشونت
انسان کامل وجود ندارد. برای تداوم یک رابطه باید هم شما و هم همسرتان نقص‌های یکدیگر  را بپذیرید. رواداری یکی از بهترین راهکارها برای پیشگیری از خشونت خانگی محسوب می‌شود. وقتی زن و شوهر با هم مدارا می‌کنند، به ندرت رابطه آن‌ها به خشونت کشیده می‌شود.

علاوه بر این، باید قبل از انجام بعضی از کارها، مثل رابطه جنسی، رضایت یکدیگر را جلب کنید. اگرچه هر دو طرف باید به راحتی برای یکدیگر در دسترس باشید، اما ممکن است گاهی اوقات این امر امکان‌پذیر نباشد؛ بنابراین، به جای اجبار و خشونت باید صبور بوده و خویشتن‌داری را یاد بگیرید.

گسترش فرهنگ گفتگو و همفکری هم راهکار مناسبی برای کاهش تضادها و خشونت‌ها به شمار می‌رود. با جا افتادن این فرهنگ در میان خانواده‌ها، می‌توان با آداب و رسوم یا باورها و نگرش‌های اجتماعی که از نابرابری اعضای خانواده حمایت می‌کنند، مقابله کرد.

اگر در حال شروع یک رابطه هستید، برای اینکه در آینده درگیر رفتارهای خشونت‌آمیز نشوید، به دنبال علائم هشداردهنده باشید. فردی که به طور ناگهانی عصبانی می‌شود، حسود است، نظر خود را به شما تحمیل می‌کند، شما را تهدید می‌کند و با دیگران رفتار غیرمودبانه دارد، نمی‌تواند همسر خوبی برایتان باشد.

غالبا خشونت خانگی بعد از ازدواج یا حتی بعد از تولد اولین فرزند شروع می‌شود؛ چراکه فرد آزارگر می‌خواهد مطمئن شود که شما نمی‌توانید او را ترک کنید؛ بنابراین، باید با مهمترین معیارهای انتخاب همسر آشنا شده و با مشورت گرفتن از افراد متخصص همسر آینده خود را آگاهانه انتخاب کنید.
اگر علیرغم رعایت تمام این توصیه‌ها با خشونت در محیط خانه روبرو شدید، از متخصصان مربوطه برای مشاوره حقوقی، روان‌شناختی و… کمک بگیرید. راهکارهای زیر هم به شما کمک می‌کنند که تا حدی از خودتان در برابر خشونت محافظت کنید:

مدارک و لوازم زیر را در یک جای مطمئن نگه دارید
اگر مدتی است که برای فرار از خشونت به ترک خانه فکر می‌کنید، وسایل ضروری مانند شناسنامه، گذرنامه، گواهینامه، کارت بانکی، دسته چک، دفترچه بانک، داروها، کلید خانه، سوییچ ماشین، اسباب‌بازی‌های مورد علاقه کودکان، چند دست لباس و جواهرات ارزشمند خود را آماده کرده و در جای مطمئنی قرار دهید. در این صورت می‌توانید در شرایط اضطراری به سرعت از خانه خارج شوید.

شماره تلفن‌های ضروری را داشته باشید
شماره اورژانس اجتماعی (شماره ۱۲۳)، دوستان نزدیک و اعضای خانواده خود را در گوشی موبایل‌تان ذخیره کنید. اگر فکر می‌کنید که ممکن است همسرتان موبایل را از شما بگیرد، تمام شماره‌ تلفن‌های مهم را به خاطر بسپارید یا در جای مطمئنی بنویسید تا در صورت نیاز از تلفن عمومی تماس بگیرید.

اگر صدمه دیدید، تحت درمان قرار بگیرید
اگر پس از خشونت مجروح شدید، در اسرع وقت به دنبال مراقبت پزشکی باشید. لازم نیست به کسی که باعث آسیب شما شده است این موضوع را اطلاع دهید، اما بهتر است دقیقا به پزشک بگویید که چه اتفاقی افتاده است.

همچنین می‌توانید به پزشکی قانونی مراجعه کنید. در صورتی که بخواهید در آینده از همسرتان جدا شوید، می‌توانید از مدارک مربوط به جراحت‌ها و زمان‌هایی که مورد آزار و اذیت قرار گرفته‌اید، برای این کار استفاده کنید.

خشونت خانگی علیه کودکان
تهدید یا استفاده واقعی از نیروی فیزیکی علیه کودک توسط یک فرد یا گروه که به صورت عملی به سلامت، حیات، رشد و عزت نفس کودک آسیب بزند یا احتمال ایجاد صدمات بعدی را افزایش دهد، تعریفی است که سازمان جهانی بهداشت از کودک‌آزاری ارائه می‌دهد.

بیشتر کودکان به طور طبیعی محیط خانه را پناهگاه خود دانسته و به والدین و نزدیکان خویش اعتماد دارند؛ اما شواهد نشان می‌دهد که بیشتر موارد، کودک‌آزاری از سوی اعضای خانواده یا سایر آشنایان انجام می‌شود.

خشونتی که در خانه و توسط نزدیکان کودک صورت می‌پذیرد، از آزار آن‌ها در دیگر محیط‌ها و توسط سایر اشخاص مخرب‌تر است؛ چون کودک متوجه می‌شود که حتی نمی‌تواند به والدین و نزدیکان خود اعتماد کند.

علیرغم گستردگی این مشکل، پژوهشگران معتقدند که کودک‌آزاری معمولا مخفی می‌ماند، گزارش نمی‌شود و بسیار کمتر از آنچه که هست ثبت می‌شود.

دلایل کودک‌آزاری
خشونت علیه کودکان دلایل زیادی دارد که شناخت دقیق آن‌ها می‌تواند به مقابله با این مشکل کمک کند. از موارد زیر می‌توان به عنوان مهم‌ترین دلایل خشونت‌ورزی علیه کودکان نام برد:

ناآگاهی والدین
فرزندپروری یک مهارت مهم است که برای آن باید آموزش دید. والدین خوب و کارآمد، والدینی هستند که مهارت‌های مهم زندگی را آموخته و دانش کافی برای فرزندپروی را کسب کرده‌اند. این امر به قدری مهم است که بی‌توجهی به آن را می‌توان منشاء بسیاری از خشونت‌ها دانست.

اگر دلایلی مثل مشکلات حاد روانی را کنار بگذاریم، در بیشتر موارد خشونتی که توسط والدین یا سرپرستان کودک صورت می‌پذیرد، از نادانی و بی‌اطلاعی از روش‌های درست فرزندپروری ناشی می‌شود.

بسیاری از والدین با شیوه‌های تربیتی درست آشنا نیستند و از سوی دیگر در مورد اثرات جبران‌ناپذیر خشونت‌ورزی نسبت به کودکان آگاهی کافی ندارند؛ در نتیجه، تنبیه بدنی کودک یا تهدید او را برای تربیت مجاز می‌دانند.
مشکلات اقتصادی
یکی از آثار مخرب فقر و عدم دسترسی به نیازهای اولیه، ایجاد حس پرخاشگری در افراد و تنش در محیط خانواده است که این امر می‌تواند رابطه والدین یا سایر سرپرستان را با کودک تحت تاثیر قرار دهد.

مشکلات اقتصادی مناسبات خانوادگی را بر هم می‌زنند و خانه را که باید پناهگاه امنی برای همه اعضای خانواده باشد، به یک محیط خشونت‌زا تبدیل می‌کنند.

در خانواده‌هایی که با فقر و تنگدستی دست و پنجه نرم می‌کنند، احتمال بهره‌کشی از کودک و واداشتن او به کار بیشتر است.

مشکلات خانوادگی
شواهد حاکی از آن است که در خانواده‌های پرتنش احتمال خشونت‌ورزی نسبت به کودکان بیشتر است. طلاق والدین و پرجمعیت بودن خانواده از عوامل موثر در بروز خشونت علیه کودکان به شمار می‎‌روند.

دعوای والدین یا منازعات سایر بزرگسالان خانواده، خطر رفتار خشونت‌آمیز آن‌ها را با کودکان افزایش می‌دهد. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که بین خشونت علیه زنان و خشونت علیه کودکان رابطه مستقیمی وجود دارد و خشونت میان اعضای خانواده احتمال بدرفتاری با کودکان را دو برابر افزایش می‌دهد.

بی‌اعتنایی به ارزش‌های معنوی و اخلاقی
نادیده گرفتن ارزش‌های اخلاقی، میزان وفاداری همسران را نسبت به هم کم کرده و بنیان خانواده را سست می‌کند که در اثر آن کودکان در حاشیه قرار می‌گیرند و از میزان توجه والدین به آن‌ها کاسته می‌شود. بی‌توجهی به کودک یکی از از اقسام کودک‌آزاری است که می‌تواند زمینه‌ساز سایر خشونت‌ها باشد.

اعتیاد و بیماری‌های روانی والدین
اعتیاد به مواد مخدر، روان‌گردان‌ها و الکل شخصیت افراد را متزلزل می‌کند. والدینی که دچار این مشکلات می‌شوند، از عهده نقش‌ها و وظایف خود که یکی از آن‌ها تربیت کودکان است، برنمی‌آیند.

تحقیقات نشان می‌دهد که بین مصرف مواد مخدر و آزار کودکان ارتباط وجود دارد و کودکان دارای سرپرست معتاد نسبت به سایر همسالان خود غمگین‌تر و کم حرف‌تر هستند؛ همچنین احتمال اینکه هنجارشکنی کنند یا از خانه و مدرسه فرار کنند، بیشتر است که همین امر می‌تواند آن‌ها در معرض خشونت بیشتر قرار دهد.

علائم و نشانه‌ها
همه کودکان به یک اندازه تحت تاثیر خشونت خانگی قرار نمی‌گیرند؛ به همین دلیل، هر کدام از آن‌ها ممکن است علائم متفاوتی داشته باشند.

رایج‌ترین مشکلاتی که در کودکان زیر پنج سال دیده می‌شود عبارتند از:

تغییر الگوی خواب یا غذا خوردن
اضطراب جدایی
گوشه‌گیری
گریه‌های طولانی‌مدت
پرخاشگری یا تکرار رفتارهای خشونت‌آمیزی که شاهد آن‌ها بوده‌اند با اسباب‌بازی‌هایشان
کودکان ۶ تا ۱۱ ساله در برابر خشونت این واکنش‌ها را نشان می‌د‌هند:

اختلال خواب و کابوس دیدن
نداشتن تمرکز برای انجام تکالیف مدرسه
فرار از مدرسه
گوشه‌گیری
ناتوانی در برقراری ارتباط با هم‌کلاسی‌ها یا پرخاشگری نسبت به آن‌ها
مشکلات جسمی مثل سردرد و معده درد
روش‌های مقابله با کودک‌آ‌زاری در محیط خانه
شناخت کودکان و آگاهی از روحیات و نیازهای این گروه سنی به رفتار مناسب‌ با آن‌ها منجر می‌شود. آشنایی با خصوصیات رفتاری کودکان در سنین مختلف باعث می‌شود که والدین انتظارات واقع‌بیانه از آن‌ها داشته باشند و از رفتارهای آ‌ن‌ها عصبانی نشوند.

مطالعه کتاب، شرکت در کلاس‌های آموزشی و استفاده از خدمات مشاوره حضوری و غیرحضوری به کسب آگاهی در این زمینه کمک می‌کند.

علاوه بر این، دولت‌ها باید آموزش عمومی در زمینه مهارت‌های فرزندپروری را بر عهده بگیرند. این موضوع در مناطق کم برخوردار که ممکن است والدین به دلیل بی‌سوادی، فقر مالی و… توانایی پرداخت هزینه‌های مشاوره و نظایر آن را نداشته باشند، اهمیت زیادی دارد.

اگر در کودکی مورد آزار قرار گرفته‌اند، برای کنترل احساسات خود و از بین بردن الگوهای آسیب‌رسان به دنبال کمک تخصصی باشید. در غیر صورت، خاطرات آن حادثه به خشم ناخواسته و کنترل نشده تبدیل می‌شود که ممکن است خود را به شکل صدمه زدن به سایر کودکان نشان ‌دهد.
خواب و استراحت کافی هم می‌تواند روی خلق و خوی شما تاثیر گذاشته و احتمال رفتار خشونت‌آمیز با کودکان را کاهش دهد.

اگر علیرغم تلاش فراوان نتوانستید واکنش‌های خود را در برابر فرزندتان کنترل کنید، زمان آن فرا رسیده است که به مشاور مراجعه کنید.

در صورتی که متوجه شدید یک کودک از سمت خانواده یا سایر افراد مورد آزار و اذیت قرار گرفته است، با اورژانس اجتماعی (شماره ۱۲۳) تماس بگیرید.

خشونت خانگی علیه نوجوانان
نوجوانان هم مانند کودکان ممکن است در محیط خانه مورد آزار و اذیت قرار بگیرند؛ اما نسبت به خشونت واکنش متفاوتی از خود نشان می‌دهند.

نوجوانانی که در خانه آزار می‌بینند یا شاهد رفتارهای خشونت‌آمیز سایر  اعضای خانواده با یکدیگر هستند، ممکن است احساس گناه و شرمندگی کرده و از عواقب صحبت در مورد این موضوع بترسند.

چون تایید همسالان در این سن بسیار مهم است، بسیاری از نوجوانان ترجیح می‌دهند آنچه را که در خانواده آن‌ها می‌گذرد پنهان کنند تا توسط همسالان خود طرد نشوند.

این نوجوانان ممکن است در نهایت فرار کنند تا علاوه بر رهایی از خشونت، راز خانواده آن‌ها برای همسالان‌شان فاش نشود.

علائم و نشانه‌ها
رفتار خشونت‌آمیز با نوجوانان به بروز علائم و مشکلات زیر منجر می‌شود:

فرار از مدرسه یا خانه
رفتارهای ضداجتماعی
اعتیاد به مواد مخدر
افسردگی و اضطراب
عزت نفس پایین
آسیب رساندن به خود یا خودکشی
رفتارهای ضداجتماعی در پسران نوجوان بیش از دختران نوجوان دیده می‌شود. دخترانی که مورد آزار قرار می‌گیرند، معمولا در معرض گوشه‌گیری و افسردگی قرار دارند.

روش‌های مقابله با خشونت خانگی علیه نوجوانان
تمام نکاتی که در مورد راه‌های مقابله با خشونت علیه کودکان گفتیم، در مورد نوجوانان هم صدق می‌کند. هر چقدر آگاهی و دانش والدین در مورد دوران بحرانی بلوغ بیشتر باشد، احتمال اینکه از رفتارهای فرزند نوجوان خود خشمگین شوند و نسبت به او بدرفتاری کنند، کمتر می‌شود.

اگر در اطراف خود نوجوانی با علائم خشونت خانگی دیدید:

از او بپرسید که آیا مشکلی دارد یا خیر. با دقت به حرف‌هایش گوش داده و به او اطمینان بدهید که گفتگوی شما مانند یک راز باقی می‌ماند.
در صورت امکان او را از خشونت در امان نگه دارید یا از او بخواهید که مشکل خود را به اورژانس اجتماعی گزارش دهد.
آمار خشونت خانگی در ایران
به گفته پزشکی قانونی، آمار همسرآزاری و کودک‌آزاری در سال ۱۴۰۰، حدود ۷۵ هزار مورد بوده است. در بین شهرهای ایران، تهران بیشترین آمار خشونت خانگی را به خود اختصاص داده است و در این شهر، منطقه ۱۵ صدرنشین همسرآزاری و کودک‌آزاری است.

در دوران همه‌گیری کرونا و قرنطینه خانگی آمار رفتارهای خشونت‌آمیز در ایران و جهان به شدت افزایش یافته است. نتایج یک کار مطالعاتی نشان می‌دهد که در شهرهای بزرگ ایران شامل تهران، مشهد، تبریز، شیراز و اهواز حدود ۷۷ درصد زنان در سال‌های اخیر حداقل با یک نوع خشونت مواجه شده‌اند.

مجازات خشونت خانگی در ایران
مطابق ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی ایران، اگر زنی در منزل مشترک با همسر خود مورد ضرر جانی، مالی یا شرافتی قرار بگیرد، می‌تواند خانه همسرش را ترک کند.

در مقابل، مرد هم موظف است که همچنان نفقه او را بپردازد؛ علاوه بر این، بر اساس ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی، زن می‌تواند به دلیل ضرب و شتم و خشونت جسمی از دادگاه تقاضای طلاق کند.
در قانون مجازات اسلامی، به طور اختصاصی به خشونت خانگی پرداخته نشده است، اما برای مواردی مثل ضرب و شتم باید دیه پرداخت شود.

همچنین در ماده ۶۱۹ قانون مجازات اسلامی، برای کسانی که در اماکن عمومی مزاحم کودکان و زنان می‌شوند، مجازات حبس از ۲ تا ۶ ماه و تا ۷۴ ضربه شلاق در نظر گرفته شده است.

کلام پایانی
خشونت در خانه یکی از مشکلات رایج اجتماعی است که بسیاری از خانواده‌ها با آن روبرو هستند. قربانی خشونت می‌تواند زن، مرد، کودک، نوجوان یا سالمند باشد، اما معمولا زنان و کودکان مورد آزار قرار می‌گیرند. این نوع خشونت انواع مختلفی دارد و گاهی اوقات به عواقب جبران‌ناپذیری منجر می‌شود.

با آگاهی از نشانه‌های خشونت خانگی و راه‌های مقابله با آن می‌توانید به خود و اطرافیان‌تان کمک کرده و احتمال وقوع این حادثه مخرب را کاهش دهید.

خشونت خانگی (domestic violence) در حال حاضر در تمام کشورهای دنیا ـ اعم از توسعه‌یافته و درحال‌توسعه ـ یکی از آسیب‌ها و مسائل مهم اجتماعی و خانوادگی محسوب می­‌شود. در تمام کشورها می‌کوشند با توجه به ظرفیت­‌ها و زیرساخت‌های اجتماعی، انتظامی و حقوقی تا حد امکان از وقوع این پدیده پیشگیری کنند یا پس از وقوعش، از راه‌های مختلف با آن مقابله و از آسیب‌دیدگان این پدیده حمایت کنند. در این مطلب به ابعاد حقوقی خشونت خانگی می‌پردازیم.

تعریف خشونت خانگی

در این مطلب کوتاه سعی می‌کنیم ابعاد و مسائل حقوقی مختلفی درباره مسئله خشونت خانگی در ایران را بررسی کنیم. اما پیش از هر چیز، ضروری است بدانیم زمانی که از خشونت خانگی صحبت می­‌کنیم دقیقا منظورمان چیست.

خشونت خانگی دربرگیرنده هر نوع خشونتی است که در حیطه خانواده و زندگی خصوصی افراد رخ می‌دهد. خشونت خانگی در میان افرادی واقع می­‌شود که به‌سبب ارتباطات خونی، خانوادگی یا قانونی با یکدیگر روابط صمیمی و پیوندهای عمیق دارند. اگرچه در تعریف عام از این لغت، خشونت خانگی می­‌تواند مردان را هم در بر گیرد، اما به‌دلایل اجتماعی ـ تاریخی که در اینجا مجال طرح آن­ها نیست، خشونت خانگی عموما در مورد زنان و دختران مطرح می­‌شود. خشونت خانگی در مورد کودکان نیز مطرح است ولی چون مبحث کودک‌ آزاری به‌طور جداگانه یک آسیب اجتماعی بسیار مهم برای جوامع محسوب می­‌شود و مسائل حقوقی ویژۀ خود را دارد، موضوع این مقاله حول محور خشونت خانگی علیه زنان و دختران خواهد بود.

انواع خشونت خانگی

خشونت خانگی علیه زنان، بنابر تعریف سازمان ملل عبارت است از: «هر نوع عمل خشونت‌آمیز مبتنی بر جنسیت که منجر به آسیب جسمی، جنسی و روانی به زنان شود.» مطابق این تعریف انواع خشونت خانگی عبارت‌اند از:

• خشونت جسمی؛
• خشونت جنسی؛
• خشونت عاطفی و روانی؛
• خشونت کلامی.

همچنین اخیرا مصادیق دیگری از خشونت ازجمله خشونت اقتصادی نیز جزء این دسته­‌بندی قرار گرفته‌اند. علاوه بر این، مواردی مانند ازدواج اجباری، و ازدواج و بارداری دختران زیر ۱۸ سال نیز از مصادیق خشونت خانگی علیه زنان محسوب می­‌شوند.

راهکارهای قانونی پیشگیری از وقوع خشونت خانگی علیه زنان یا مقابله با آن

در بندهای پیشین، تعریف و انواع خشونت خانگی مشخص شد. حال، باید دید در حقوق ایران چه راهکارهایی برای پیشگیری از وقوع خشونت خانگی علیه زنان یا مقابله با آن پیش­‌بینی شده است.

راهکارهای قانون مدنی

در قانون مدنی ایران، در بخش مربوط به حقوق خانواده در چند مورد محدود به مسئله خشونت خانگی پرداخته شده است. بر اساس ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی، اگر زنی در منزل مشترک با همسر خود مورد ضرر جانی، مالی یا شرافتی قرار گیرد، می‌تواند خانه همسر خود را ترک کند، بدون اینکه ناشزه (زنی که وظایف زناشویی‌اش را بدون عذر شرعی یا قانونی انجام نمی‌دهد) محسوب شود (نشوز)؛ در مقابل، مرد نیز موظف است که همچنان نفقه زن خود را بپردازد.

همچنین مطابق ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی، یکی از مواردی که مطابق آن زن می­‌تواند از دادگاه درخواست طلاق نماید، ضرب‌وشتم و خشونت جسمی همسر علیه اوست. قانون حمایت از خانواده در این موضوع ساکت است.

راهکارهای قانون مجازات اسلامی

در قانون مجازات اسلامی به‌طور اختصاصی به خشونت خانگی علیه زنان پرداخته نشده است. فقط در صورتی که اقدامات صورت‌گرفته مطابق موازین این قانون جرم باشد (مثلا ضرب‌وشتم)، دارای مجازات و البته دیه خواهد بود.

البته شاید در اینجا ذکر ماده ۶۱۹ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) ثمربخش باشد، هرچند که موضوع بحث ما در خصوص خشونت خانگی است. مطابق این ماده، «هرکس در اماکن عمومی یا معابر متعرض یا مزاحم اطفال یا زنان شود یا با الفاظ و حرکات مخالف شئون و حیثیت به آنان توهین کند، به حبس از دو تا شش ماه و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد».

خلأهای قانونی

واضح است که راهکارهای قانونی پیشین به‌هیچ‌عنوان نه برای پیشگیری از وقوع خشونت خانگی کافی است و نه برای حمایت‌های بعدی از آسیب‌دیدگان و مجازات خاطیان. این امر زمانی روشن­‌تر می­‌شود که نگاه کوتاهی به آمار موجود در زمینه خشونت خانگی در ایران بیندازیم.

طبق اعلام سازمان بهزیستی، ۲۷ درصد زنان ۱۹ تا ۴۹ساله در فاصلۀ سال‌های ۹۶ تا ۹۷ مورد خشونت همسر قرار گرفته­‌اند. همچنین، طبق گزارش پزشکی قانونی، ۹۰ درصد خشونت های خانگی علیه زنان است [۱].

همچنین پژوهش دیگری نشان می­‌دهد ۶۶ درصد زنان ایرانی از آغاز زندگی مشترک‌شان تاکنون، حداقل یک بار مورد خشونت قرار گرفته‌اند [۲].

به این آمارها باید این نکته را نیز افزود که تنها کمتر از ۳۵ درصد از خشونت‌های خانگی در ایران به پلیس گزاش داده می‌شود [۳].

با در نظر گرفتن همه این موارد، جامعه حقوقی کشور به این نتیجه رسید که زمان آن فرارسیده است که قانونی کامل و جامع برای مقابله با پدیده خشونت خانگی به تصویب برسد. به این ترتیب، متن «لایحه منع خشونت علیه زنان» یا «لایحه تأمین امنیت زنان» در سال ۱۳۹۶ تدوین شد و به قوه قضائیه ارائه گردید.

لایحه منع خشونت علیه زنان

لایحه منع خشونت علیه زنان دو هدف کلی را دنبال می­‌کند: بازدارندگی از خشونت علیه زنان و حمایت از زنان آسیب‌­دیده. در این لایحه خشونت علیه زنان به‌طور کامل تعریف شده و مصادیق آن نیز به‌تفصیل برشمرده شده است.

در این لایحه، تشکیل «شورای هماهنگی تأمین امنیت زنان» نیز پیش‌بینی ­شده است. این شورا وظیفه کلی نظارت و سیاست‌گذاری در موارد مرتبط را بر عهده دارد. همچنین، در این لایحه، ایجاد «صندوق حمایت از زنان» در دادگستری برای حمایت از زنان آسیب‌دیده یا در معرض خطر پیش­‌بینی شده است.

برخی دیگر از ویژگی‌های این لایحه عبارت‌اند از:

• جرم­‌انگاری مصادیق خشونت علیه زنان؛
• تشدید مجازات‌های موجود برای مرتکبان جرائم با موضوع خشونت علیه زنان؛
• طراحی و پیش‌بینی نهادهای حمایتی؛
• پیش‌بینی برای همکاری گسترده دستگاه­‌های عمومی مانند بهزیستی، وزارت بهداشت، وزارت آموزش‌وپرورش و صداوسیما.

در این لایحه تلاش شده است که با تکیه بر موارد بالا، علاوه بر آگاهی­‌بخشی دربارۀ خشونت علیه زنان و به‌ویژه خشونت­‌های خانگی، با مرتکبان خشونت مقابله شود؛ همچنین، تا حد امکان از زنان بزه­‌دیده و در معرض خطر و آسیب نیز پشتیبانی و حمایت به عمل آید.

این در حالی است که باوجود گذشت مدت‌زمان طولانی از تقدیم این لایحه به قوه قضائیه، هنوز دستگاه قضا این لایحه را برای بررسی در اختیار مجلس قرار نداده است.

به این ترتیب و با نامعلوم ماندن سرنوشت این لایحه، همچنان در کشورمان قوانین مدون و کاملی دربارۀ مبارزه با خشونت خانگی وجود ندارد؛ قوانینی که بتواند از زنان آسیب­‌دیده ـ که تعداد آن­ها کم هم نیست ـ حمایت­‌هایی حداقلی کند.

۱-اهمیت نظام خانواده

۲-شناخت موقعیت و جایگاه خانواده

۳-جایگاه خانواده در روایات

۴-هم سنخ بودن زن و مرد در آفرینش

۵-حقوق و تکالیف خانواده

۶-نگاهی به آسیب های خانواده امروز و علل ضعف در کارکردها

۷-تغییر کارکردهای خانواده ازمنظرجامعه شناسی غربی ورویکرد دینی

۸-تعامل خانواده با دیگر خرده نظام های اجتماعی

۹-عوامل آسیب زا در خانواده

۱۰-خرده نظام های آسیب زا درخانواده

۱۱-کارکردهای مرد و زن در جامعه شناسی اسلام

۱۲-حق فعالیت زن درمشاغل ازنظراسلام

۱۳-وظایف والدین در قبال فرزندان از نظر اسلام

۱۴-کارکرد خانواده در نظام اسلامی

۱۵-بررسی رابطه بین مقابله مذهبی و خوشبختی معنوی با سلامت روان زنان

۱۶-ویژگی های افراد دارای سلامت روان

۱۷-کارکردهای مذهب درمواجهه با تجارب رنج آورزندگی

۱۸-خوشبختی معنوی

۱۹-سرمایه های فرهنگی و فضاهای فرهنگی  خانواده ها

۲۰-تعریف فضا

۲۱- انتخاب فضای فرهنگی درون خانه

۲۲-بررسی رابطه رضایت زناشویی و سبک های فرزندپروری  والدین با مشکلات رفتاری فرزندان

۲۳-رابطه بین کودک و والدین

۲۴-ارتباط بین میزان مشکلات رفتاری فرزندان و سبکهای فرزنـدپروری مسئولانه والدین

۲۵-پیشنهادهای کاربردی

۲۶-نقش آموزش خانواده در ایجاد سازگاری نوجوانان ناسازگار

۲۷-استقلال طلبی نوجوانان درخانواده

۲۸-آموزش خانواده

۲۹-نوجوانی

۳۰-نوجوانی درفرهنگ غربی

۳۱-رشد جسمانی و جنبی

۳۲-رشدهوشی و شناختی

۳۳-اجتماعی شدن و رشد شخصیت

۳۴- بلوغ به مفهوم بحران

۳۵-شکل گیری هویت

۳۶-استقلال درنوجوانی

۳۷-نگرش های استقلال جوانان

۳۸-شیوه های فرزندپروری

۳۹-کودکان ازمنظر والدین

۴۰-الگوی فرزندپروری والدین ازمنظرباوم ریند

۴۱-کسب ارزش های شخصی و فلسفه زندگی

۴۲-انتخاب شغل و آمادگی برای اشتغال

۴۳-پیشنهادهای کاربردی

۴۴-روابط خانوادگی از منظر تفسیر المیزان

۴۵-ارتباط بین زن و شوهر

۴۶-ارتباط والدین با فرزندان

۴۷- ارتباط فرزندان با والدین

۴۸-هیچ آسیب اجتماعی را بدون توجه به نهاد خانواده نمی‌توان بررسی کرد

۴۹-خانواده به اشتباه به امر اقتصادی و سیاسی پیوند خورده است

۵۰-همه اقدامات دولت برای رفع آسیب از خانواده به گسترش آسیب‌ خانواده منجر شده است

۵۱-برای استحکام ازدواج، تضمین فرهنگی نیاز داریم نه تضمین اقتصادی

۵۲-پیامدهای طرح‌های موجود در اسناد مربوط به خانواده

۵۳-افزایش جمعیت بدون منابع و امکانات، تهدید است

۵۴-خشونت خانگی آسیب جدی خانواده ها

۵۵-تعامل سازمان‌های اجتماعی باخانواده

۵۶-خصوصیات خانواده هسته‌ای در ایران

۵۷-نهاد خانواده در ایران در حال فروپاشی نیست

۵۸-سنخ شناسی خانواده‌های ایرانی

۵۹-رشد بیکاری؛ علتی مهم برای شکننده شدن خانواده‌های ایرانی

۶۰-عدم آمادگی جوانان برای ازدواج، رشد طلاق

۶۱-زندگی مشترک همالان به ضرر خانم‌هاست

۶۲-برای نجات نهاد خانواده‌ در ایران چه باید کرد

۶۳-جامعه ایران یکی از زنده‌ترین جوامع جهان است

۶۴-خانواده‌ها در طول زندگیشان، گاهی مدنی و گاهی غیر مدنی‌اند

۶۵-برای مطالعات در حوزه خانواده باید رویکرد «معناکاوانه» داشته باشیم

۶۶-خانواده دربستر پژوهش –سالمندی

۶۷-گونه اول: جایگاه اجتماعی محوری(سالمندان)

۶۸-گونه دوم: جایگاه اجتماعی پیرامونی(سالمندان)

۶۹-گونه سوم: جایگاه اجتماعی حاشیه ای(سالمندان)

۷۰-گونه چهارم: جایگاه اجتماعی گمنام(سالمندان)

۷۱-دوره های زندگی ازمنظربقراط

۷۲-حامیان دوران کهنسالی و بازنشستگی

۷۳-مبانی نظری خشونت در خانواده علیه کودکان

۷۴- عوامل خشونت در خانواده علیه کودکان

۷۵-بررسی علل افزایش سن ازدواج در ایران

۷۶-شکاف نسلی درخانواده ایرانی

۷۷-مطالعه جامعه شناختی تجربه زیسته از پدیده با هم باشی (ازدواج سفید)-مطالعه موردی،جوانان شهر تهران

۷۸-کنترل مشکلات ناشی از هم خانگی

۷۹-پیامدهای هم خانگی

۸۰-تعریف هم باشی

۸۱-مشکلات هم باشی

۸۲-هم باشی ازمنظرجامعه ایرانی

۹۵اسلاید تخصصی

دانلودو خرید۴۸۰۰۰تومان