تربیت نوجوانان – آموزش برخورد با نوجوان

بلوغ، مجموعه ای از تغییرات جسمانی، روانی، اجتماعی و هویتی است که به طور گسترده، رابطه ی فرد با دوستان، خانواده و به طور گسترده، جامعه را تحت تأثیر قرار می دهد. تصمیمات و تجربیات این دوران، به شدت سرنوشت ساز و تأثیر گذارند و در تعیین مسیر آینده ی فرد، نقش مهمی را ایفا می نمایند. دوران نوجوانی، همانطور که در بردارنده ی بسیاری از فرصت ها و اتفاقات زیبا و سازنده است، با خطرات و بحران هایی نیز همراه می باشد که هر نوجوان برای مقابله با آن ها، به حمایت خانواده و سایر اطرافیان نیازمند است. اما مشکل اینجاست که بسیاری از والدین، تحت تأثیر باورها و الگوهای تربیتی نادرست، طریقه ی صحیح برخورد با نوجوانان و مشکلات خاص آنان را نمی دانند و یا در برابر روی آوردن به شیوه های صحیح و اصولی مقاومت می کنند. از این رو است که بسیاری از روانشناسان و مشاوران، به آموزش و اطلاع رسانی در مورد خصوصیات و مشکلات این دوران و روش درست مدیریت مسائل و آسیب های ویژه ی آن، می پردازند.

در این مقاله، به ارائه ی توضیحاتی در خصوص برخی از شایع ترین مشکلات و چالش های دوران نوجوانی و روش صحیحی برخورد با آنان می پردازیم.

شکاف بین نسلی و تلاش والدین برای کنترل آن

تفاوت فکری و فرهنگی فرزندان با پدران و مادران‌شان، امری است طبیعی که به طبع پیشرفت ها و تغییرات اجتماعی حاصل می شود. اما در عصر حاضر، به علت تأثیرات فضای مجازی و سایر رسانه های ارتباط جمعی، هر نسل، حتی نسبت به افرادی که یک دهه پیش تر از آن ها متولد شده اند، متفاوت و منحصر به فردند. این امر نشانگر آن است که شکل گیری افکار و سبک زندگی مطلوب نسل های جدید، صرفا در محیط خانواده و تحت تأثیر تربیت والدین اتفاق نمی افتد؛ نوجوانان و جوانان، از طریق رسانه های اجتماعی و سایر ابزارهای مرتبط، با جامعه ای گسترده تر و فرهنگ ها و باورهایی متنوع در ارتباط اند و برای زندگی و آینده ی خود، شیوه هایی را در نظر می گیرند که به احتمال بسیار زیاد، از دید والدین‌شان مطلوب نیست. با توجه به تأثیر عقاید و الگوهای سنتی در شیوه ی رفتار والدین ایرانی با فرزندان، درک این تفاوت و به رسمیت شناختن حق انتخاب نوجوانان در مسائل گوناگون، چندان آسان نیست و زمینه ساز چالش های فراوانی خواهد شد.

هراس و نگرانی والدین نسبت به خروج نوجوان از حیطه ی کنترل آن ها، سبب می شود که بسیاری از آنان، به شیوه های گوناگون برای فرزندان خود محدودیت ایجاد نمایند. برقراری ارتباطات اجتماعی، تفریح با دوستان، ارتباط با جنس مخالف، استفاده از تلفن همراه و فضای مجازی و حتی دسترسی به برخی کتاب ها، فیلم ها و آهنگ ها، از جمله مواردی هستند که برخی از والدین در خصوص آن ها، برای فرزندان‌شان محدودیت هایی را در نظر می گیرند. مدیریت رفتارها و روابط نوجوانان، با هدف جلوگیری از آسیب رسیدن به آن ها، از جمله وظایف بدیهی والدین محسوب می شود. اما قطع ارتباط نوجوان با جهان مدرن، جلوگیری از آشنایی آن ها با باورهای گوناگون، سلب حق انتخاب و تصمیم گیری از نوجوانان و ممانعت از رفت و آمدها و تفریحات سالم با دوستان و همسالان‌شان، نه تنها از گمراه شدن آن ها جلوگیری نمی کند، بلکه مانع از رشد اجتماعی و بلوغ فکری آنان خواهد شد.

ضرورت دارد که والدین، در خصوص روش های صحیح فرزند پروری و انواع مسائل مربوط به دوره ی نوجوانی، با روانشناس نوجوان مشورت نموده، اطلاعات خود را به روز نگه دارند و برای اصلاح باورهای اشتباه خود، اقدام نمایند.

محافظت از نوجوان در برابر آسیب های اجتماعی

پیشرفت تکنولوژی، گسترش ارتباطات و فرایند مدرنیزاسیون، با نارسایی ها و آسیب هایی نیز همراه است. نوجوانان برای تشخیص مسیرهای صحیح و اجتناب از گرفتار شدن در منجلاب هایی چون اعتیاد، جرایم گوناگون، روابط اجتماعی ناسالم و … به همراهی و حمایت والدین‌شان نیازمندند. در این خصوص لازم است که پدر، مادر یا خواهر و برادرهای بزرگتر، برای ایجاد و حفظ روابط محبت آمیز و صمیمانه ی خود با نوجوان، تلاش کنند و از مسائل و دغدغه های او آگاه شده و به شکلی همدلانه، به راهنمایی و حمایت از او بپردازند. لازم به ذکر است که تنبیه های سخت، رفتارهای خشن و محدودیت های غیرضروری، نه تنها از گمراهی فرد جلوگری نخواهد کرد، بلکه با ایجاد فاصله میان نوجوان و والدین او، وی را در معرض خطرات بزرگتری قرار خواهد داد.

در این خصوص لازم است تا والدین با دریافت اطلاعات کافی در خصوص انواع آسیب های اجتماعی، آمادگی کافی برای برخورد با آنان را کسب نمایند. به علاوه، آگاه سازی نوجوانان از طریق گفتگوی دوستانه، برنامه های تلویزیونی و فعالیت های گوناگون در مدرسه، می تواند در جلوگیری از این آسیب ها، بسیار موثر باشد.

منزوی شدن و عدم تمایل نوجوانان به ارتباط با خانواده

تغییرات روانی دوران بلوغ، نیازهای ارتباطی نوجوانان را تحت تأثیر قرار می دهد. نوجوان تمایل دارد تا مانند یک بزرگسال مورد احترام قرار گیرد. دیگران، به گفته ها و نظراتش توجه کنند و دیدگاه ها و علایق او را محترم شمارند. از سوی دیگر، در نتیجه ی گسترش ارتباطات اجتماعی و دسترسی به انواع داده ها، فرد به مسائل گوناگونی علاقمند می شود که شاید برای بزرگترها و خصوصا والدین، چندان جذاب و قابل درک نباشند و حتی توسط آن ها تحقیر و سرکوب شود. فقدان علایق و دغدغه های مشترک، ناتوانی در طرح نظرات و ابراز احساسات و علایق و برقراری ارتباط مثبت و دلگرم کننده با اعضای خانواده، نوجوان را به قطع رابطه با والدین و روی آوردن بیشتر به روابط دوستانه و مجازی، متمایل می سازد.

در این خصوص، ضروری است تا والدین برای درک احساسات و علاقه مندی های فرزندان نوجوان‌شان، تلاش کنند و با در پیش گرفتن رفتار محبت آمیز و دوستانه، ارتباط خود با آنان را تقویت نمایند. بنابراین بسیار مهم است که در خصوص برخی مسائل با فرزندان نوجوان‌تان به بحث و گفتگو بپردازید و دیدگاه آنان در خصوص مسائل مختلف را جدی بگیرید. در امور مختلف با آن ها مشورت نمایید و به آن ها مشاوره دهید. یافتن علایق مشترک و تمرکز بر روی آن ها، در بهبود ارتباط با نوجوانان بسیار موثر خواهد بود. انجام برخی فعالیت های جذاب به طور جمعی و خانوادگی، نظیر بازی های گروهی، آشپزی کردن، ساختن وسایل گوناگون یا مشارکت دادن نوجوانان در کسب و کارهای خانوادگی، به برقراری ارتباط صمیمانه و القاء حس ارزشمندی و احترام، منجر خواهد شد.

حمایت و دلگرمی دادن به فرزندان در خصوص تحصیل و فعالیت های محبوب‌شان، به علاوه ی تشویق آن ها برای کسب موفقیت در عرصه های گوناگون نیز راهی مناسب برای ابراز توجه و محبت والدین نسبت به نوجوانان است.

باید به این نکته توجه داشته باشید که بی احترامی، تحقیر، تمسخر و نادیده گرفتن افکار و علایق نوجوانان، علاوه بر آسیب رساندن به روابط خانوادگی، می تواند باعث افسردگی نوجوانان و … شود زندگی اجتماعی آنان را متأثر خواهد کرد.

کنجکاوی های جنسی و تمایل به جنس مخالف

گرایش به ارتباط عاطفی و جنسی با هم نوعان، از غرایز ذاتی و هدیه های الهی است. با ورود به دوران بلوغ، تمایل افراد به کسب اطلاعات در این خصوص و تجربه ی روابط این چنینی افزایش پیدا می کند و با توجه به محیط سنتی جامعه ی ما، می تواند چالش های فراوانی را برای نوجوان و خانواده ی او ایجاد نماید.

مشکل از آن جا شروع می شود که نوجوانان به علت بی اطلاعی و کم تجربگی، ممکن است در راستای پاسخگویی به سوالات این چنینی و رفع نیازهای عاطفی و جنسی خود، به راه هایی غلط کشیده شده و یا مورد سوءاستفاده دیگران قرار گیرند. در اینجاست که نقش آموزش های صحیح و مدیریت والدین برجسته می گردد و در این خصوص، ضروری است که از تلاش برای سرکوب این امیال، ایجاد شرم و تنبیه فرد بابت جستجو در این خصوص، اجتناب شود.

آگاه سازی نوجوانان در خصوص آسیب های روابط ناامن، گرایش به مطالب و محتواهای غیراخلاقی، ایجاد آزار و اذیت برای دیگران و برخورد صحیح با سوءاستفاده، تهدید و آزارجنسی، در این دوران، امری ضروری است که باید با همکاری والدین، مشاور مدرسه و روانشناس انجام گیرد.

اعتیاد به فضای مجازی در نو جوانان

اعتیاد به تلفن همراه و فضای مجازی، مسئله ای نیست که صرفا نوجوانان را به خود درگیر کرده باشد. اما با توجه به حساسیت این دوره و زمان آزادی که می تواند در بسیاری از فعالیت های سازنده صرف شود، اعتیاد به فضای مجازی و اختصاص اوقات زیادی از روز به آن، منجر به از دست رفتن فرصت های طلایی دوران نوجوانی شده و آسیب های جسمی و روحی فراوانی را ایجاد می نماید.

برخی والدین در راستای کنترل این امر، برای فعالیت فرزندان‌شان در فضای مجازی، محدودیت های زمانی در نظر می گیرند. این روش در سنین پایین می تواند موثر واقع شود، اما برای بسیاری از نوجوانان، راهکار مناسبی نمی باشد. بهتر است استفاده از اپلیکیشن های گوناگون مدیریت زمان را به فرزندان‌تان پیشنهاد دهید و برای تشویق آن ها، خودتان نیز برنامه های مشابه را به روی تلفن همراه‌تان نصب نمایید.

از مهم ترین دلایل تمایل بیش از حد افراد به استفاده ی مداوم از فضای مجازی، بی علاقگی نسبت به فعالیت های روزانه ی دیگر است. با یافتن علاقه مندی های فرزند خود در زمینه های هنری، ورزشی و … و تشویق او به فعالیت در این عرصه ها، علاوه بر کاهش توجه وی نسبت به رسانه های اجتماعی، از اتلاف انرژی و زمان محدود و ارزشمند فرزندتان، جلوگیری نمایید.

تشویق نوجوانان به صرف زمان بیشتر با دوستان و خانواده، سفرهای گوناگون، تفریحات جمعی و … نیز در این مورد بسیار موثر خواهد بود.

علاوه بر موارد فوق، لازم به ذکر است که می توانید از فضای مجازی به عنوان ابزاری برای افزایش آگاهی و آموزش مهارت های گوناگون به فرزندان‌تان استفاده نمایید. در این راستا، بهتر است صفحات مجازی مفید و آموزنده را به آن ها معرفی کنید و مطالب مفیدی را در زمینه های گوناگون، برایشان ارسال نمایید.

یک نکته ی مهم:

علاوه بر اندوخته ی ارزشمند تجربیات والدین و دانش آن ها در خصوص فرزندپروری و مسائل مربوط به نوجوانان، در بسیاری از اوقات، ضرورت مراجعه به روانشناس یا مشاور و دخالت آنان در این امور، احساس می شود. بنابراین، لازم است تا در صورت بروز مسائل حاد و چالش برانگیز، به متخصصان مربوطه مراجعه نموده و از راهنمایی و مشورت آنان بهره مند شوید.